Volkskrant column 3 - Een emmertje poep en plas inleveren bij de supermarkt – het is misschien niet zo’n gek idee

We zijn verbonden met de bodem. Ons fundament ligt er, letterlijk. De bodem is de basis. Wat moesten we zonder dit bovenste randje aarde, waar zo veel processen plaatsvinden die we niet kunnen missen? Aardig van onze aarde, en ze hoeft er niets voor terug. Dan moeten we haar ook maar een beetje fatsoenlijk behandelen, lijkt me.

Een handvol goede aarde bevat meer leven dan er ooit mensen op aarde zijn geboren, is me wel eens verteld. Bizar hoeveel levensvormen, schimmels, bacteriën en ander klein grut, ervoor zorgen dat de bodem goed werkt. Een proces, waarin alles mooi op elkaar is afgestemd en waar door planten en bomen wordt gehaald en gebracht: suikers (als product van de fotosynthese) voor de bodem en in ruil voedingsstoffen voor de plant. Deze nutriënten, die de plant voor ons uit de grond 'tovert', hebben wij ook weer nodig in ónze voeding. In de ideale wereld zouden we die mineralen na gebruik weer teruggeven aan de aarde, maar dat is wat lastig.

Poep en plas

Want in onze hedendaagse kringloop zit een gat: letterlijk het gat van de consument - vergeef me mijn taalgebruik - want met uw poep en plas verdwijnen er voedingsstoffen uit de nutriëntenkringloop. Maar om nu
u als klant uw emmertje weer te laten inleveren bij de supermarkt, naast de lege flessen, is ook een beetje vreemd.

In de riolering zit ook meer dan mensenpoep, het is het afvoerputje voor alles waar we vanaf willen. En onze uitwerpselen bevatten nu eenmaal niet alleen maar stoffen die goed zijn voor de bodem. Zo werken residuen van bijvoorbeeld antibiotica ernstig door in het bodemleven, die doden immers bacteriën. En de overblijfselen van anticonceptie leiden ook weer tot problemen, zoals bij grazend vee.

Gelukkig hebben we nog vee dat mest produceert. Mest is goud waard. Goede mest voedt de bodem, het levert mineralen en organische stof aan die het bodemleven weer voeden. De wormen gaan met deze mest en achterblijvende plantenresten aan de gang en zorgen dat dit alles dieper in de bodem komt. Dus is er opbouw van organische stof, die weer CO2 opslaat en dat leidt tot een betere sponswerking in de bodem. Die organische stof houdt mineralen vast, zodat deze niet lekken naar het grondwater waardoor de waterhuishouding verbetert - en ook daaraan hebben de regenwormen weer meegeholpen. Hun gegraven gangetjes maken de bodem mooi los en open, zodat het regenwater er kan intrekken, in plaats van eraf stroomt.

Recycling

De bodem zorgt dus ook voor recycling, want resten worden omgezet in voeding. Gelukkig hebben we landbouwgrond waar nog wel wordt gerecycled, want uw bestrate oprit leent zich hier niet voor. Die kun je hooguit gebruiken om een groene container aan de straat te zetten, maar dan houd het ook op.

Maar het onkruid tussen de stenen geeft wel aan waar de aarde deze ruimte eigenlijk voor is bedoeld: namelijk plantengroei. De aarde wil bedekt zijn, zodat de zonne-energie wordt benut en opgeslagen. Maar als een bodem niet goed functioneert, gaat ze voedingstoffen lekken naar het grondwater, zoals bijvoorbeeld nitraat en fosfaat. Dan werkt het proces niet meer en zien we de mest niet meer als waardevol, maar als bedreiging.

Evenwicht, daar moeten we grondig over nadenken.

In de vijf jaar dat ik nu anders boer, heb ik mijn grond zien veranderen. Onderzoekers die het bodemleven bestudeerden, waren bijna lyrisch over wat er hier allemaal krioelde: met het blote oog zag je de regenwormen en sterk vergroot de schimmels en bacteriën. Dna-onderzoek wees uit dat er in het kleine monsterpotje een dikke vijfduizend soorten bacteriën zaten en nog eens zeshonderd soorten schimmels. De onderzoekers vroegen zich af hoe de bodem zich in zo'n relatief korte tijd had hersteld. Volgens mij ligt het aan de combinatie van kruidenrijk grasland, meer beweiden (dus minder berijden) en het stoppen met kunstmest.

Stikstof

De bacteriën die hier gevonden zijn, schijnen op hun beurt ook weer stikstof aan de bodem af te geven, wat weer gunstig is voor de grasgroei. Leve de natuur. En zo maakt het natuurlijke systeem bedrijfsvreemde input vrijwel overbodig. Om de calciumvoorraad op peil te houden, gebruiken we nog wel gipskorrels. Ook de mestkwaliteit is belangrijk, die is ook een afspiegeling van je bedrijfsvoering. Resten van medicijnen, ontwormingsmiddelen en ontsmettingsmiddelen zitten allemaal in de mest(opslag) en hebben een negatief effect op het bodemleven.

Omdat wij veel van deze middelen niet meer gebruiken, zitten de restjes hiervan ook niet in de mest. Het verbaast me telkens weer wat er allemaal kan zonder kunstmest. Op school had ik het immers heel anders geleerd. Complete bemestingsplannen, op basis van analyses, lagen hieraan ten grondslag. Maar dat kunstmest ook de balans verstoort, is mij toen nooit verteld. Planten schijnen door overbemesting veel minder mineralen en sporenelementen te bevatten. Wat weer nadelige gevolgen heeft voor iedereen die deze planten (direct of indirect) eet.

Bij mijn koeien komt tegenwoordig minder vaak de veearts, de mestkwaliteit is verbeterd en het bodemleven komt meer op gang. Een beetje kip/ei-verhaal. Maar wat zou het mooi zijn als dit ook bij de consumenten ging werken: gezondere voeding dankzij meer natuurlijke processen in de landbouw. Misschien is dan dat emmertje nog niet eens zo'n gek idee.

Peter Oosterhof is biologisch melkveehouder in Foxwolde en gastcolumnist voor volkskrant.nl/opinie in mei.