Volkskrant column 4 - Deze bioboer noemt meer bloemen, kruiden en insecten op zijn land ook winst

De 'gazonnetjescultuur': zo moest het grasland er uit zien, gras, gras en nog eens gras! En alles wat geen gras is, is onkruid. Wel weidegras natuurlijk, geselecteerd op hoge opbrengst en voederwaarden, en niet het speelgazon waarmee het speelveldje is ingezaaid. Met deze wijsheid kwam ik dertig jaar geleden van de landbouwschool.

Op zich een gemakkelijk systeem: gras was goed, en al het andere verkeerd. Geen discussie! En met behulp van mest en kunstmest was de grasgroei goed te managen. Maar een natuurlijk systeem is dit natuurlijk niet. In de natuur versterken soorten elkaar; de ene plant heeft diepe wortels, de andere bijvoorbeeld weer zeer fijn vertakte oppervlakkige wortels. Planten helpen elkaar ook om samen met het bodemleven voedingsstoffen op te nemen en uit te wisselen.

En ook hebben al deze planten weer een andere minerale samenstelling, zodat ook degene die ze eet gevarieerd voedsel krijgt. Ingenieuze systemen waarover de natuur vast flink heeft gebrainstormd. Neem bijvoorbeeld de paardebloem, die haalt met haar diepere penwortel onder andere calcium uit de diepere bodem omhoog. Laat de koeien, die calcium nodig hebben (want melk zit boordevol van dit mineraal, waarmee we als mens onze botten sterk houden), nu gek zijn op dit plantje.

Paardebloem

En in een natuurlijk systeem krijgt de koe of het paard in het voorjaar haar kalfje of veulen, en juist dan geeft zij de meeste melk: en dat laat dat nu precies de periode zijn wanneer er de meeste paardebloemen groeien. En zo is de calciumbehoefte ruim gedekt. Geweldig systeem toch, een samenwerking van zon, bodem, plant en dier. Niets meer aan doen zou ik zeggen.

Maar dit leerde ik dus niet op de landbouwschool, paardebloemen moesten dood en mineralen als calcium moet je voldoende als los mineraal toevoegen - in de vorm van krijt bijvoorbeeld - aan je precies op maat doorgerekende rantsoen. Dat was winst voor de paardebloembestrijdingsmiddelenfabrikant (voor scrabble wél waardevol), en winst voor de rantsoensamensteller/leverancier. Maar geen winst voor de omgeving, de natuur en de insecten. Die op hun beurt de paardebloem (en vele andere bloemen die ook door dit graslandbeheer het loodje legden) weer nodig hebben voor hun voeding. En de insecten voeden op hun beurt weer de vogels. Biodiversiteitsverlies dus.

En net zoals in de gazonnetjescultuur er vele middelen en handelingen nodig zijn om het gazon, het gazon te laten, geld dit ook voor de weilanden. Veel werk en veel middelen zijn nodig om een zwak systeem op de been te houden. Daar gaat het om complete op analyses gebaseerde bemestingsplannen, met kunstmest en chemische gewasbescherming. Al deze middelen laten hun negatieve sporen na in de bodem; en ook op je bankrekening. Wij zijn er mee gestopt.

Ongeduldig

Maar gemakkelijk was en is dat niet. Vooral niet als je zoals ik ongeduldig bent. Het herstel van natuurlijke processen vraagt tijd en vertrouwen. En als je gras niet meer groeit, wil je hier wat aan doen. Want dit gras is het voer voor onze koeien, die op hun beurt weer de melk produceren, waarvan we als boer de rekeningen weer kunnen betalen. Advies krijgen wij veelal van onze leveranciers en als je stopt met kunstmest en de grasopbrengst klapt onderuit, zeggen ze 'zie je wel dat het niet zonder kan'.

Maar het klopt ook wel een beetje, want als je gras is gekweekt en geselecteerd om te produceren bij een hoog bemestingsniveau en je deze bemesting niet meer geeft, gaat het inderdaad niet goed. Hetzelfde geldt voor je koeien, als die gefokt zijn om met veel krachtvoer melk te produceren, kun je ze niet zomaar veel minder gaan voeren. Dan blijven ze te veel melk geven op te weinig voeding, en ligt ondervoeding op de loer. En ook dan zegt de leverancier van krachtvoer: zie je wel dat het niet zonder kan.

Je moet wel stronteigenwijs zijn om tegen al deze adviezen in te gaan - gelukkig bezit ik deze eigenschap en heb ik een aantal mensen om me heen verzameld bij wie ik terecht kan met vragen zonder dat ze me een verkoopadvies geven. Dit (nieuwe) netwerk is heel belangrijk en zonder dit netwerk had ik in deze korte tijd niet bereikt wat ik nu heb.

Soberder

De 'gazonnetjescultuur' is hier verdwenen, en de melkkoeien zijn inmiddels bestand tegen een soberder rantsoen. Er groeit wel minder gras, en er wordt minder melk geproduceerd, maar ik heb ook minder kosten. En gelukkig ligt de biologische melkprijs op een niveau dat dit kan. Want we hebben natuurlijk nog wel de kosten van onze grond en gebouwen. Maar in de opbrengsten moet ik ook de winst rekenen voor de natuur (door onze biomelkprijs is dit gelukkig mogelijk), want in de gevarieerdere weilanden zijn er weer bloemen, dus meer (soorten) insecten en dus meer voer voor vogels. En naast de door mij ingezaaide kruiden als klavers, smalle weegbree en cichorei, komen er ook steeds meer bloemen bij - zo hebben we aan een slootkant weer de orchideeën staan, en aan de rand van het zandpad zit een hele kudde (je blijft boer) zandbijen.

En ook de ecoloog die hier zo nu en dan eens een rondje loopt is enthousiast over wat hier allemaal groeit en bloeit. Ik ben trots op mijn nieuwe bedrijfsvoering, want deze laat zien dat het wél kan: landbouwinclusieve natuur, met winst op vele fronten.

Peter Oosterhof is biologisch melkveehouder in Foxwolde en gastcolumnist voor volkskrant.nl/opinie in mei.